Sağlık kuruluşlarının denetimi ve denetimin sınırları ile ilgili olarak Oda bölgelerinde farklı sorunlar yaşandığına dair Birliğimize çeşitli bilgiler iletilmektedir.

Konuyla ilgili Hukuk Büromuzun hazırladığı bilgilendirme metnini meslektaşlarımızın dikkatine sunarız.

Türk Dişhekimleri Birliği

***

SAĞLIK KURULUŞLARININ DENETİMİ VE DENETİMİN SINIRLARI

Sağlık kuruluşlarının denetimi

Sağlık kuruluşları, sağlık hizmeti vermeleri sebebiyle, hizmetin gerektirdiği standartta kurulmalı ve faaliyet göstermelidir. Bir yandan bu yönlerden diğer yandan alan dışı faaliyet veya meslek mensubu olmayanların sağlık hizmetine katıldıklarına ilişkin iddialar bağlamında sağlık kuruluşlarında idari denetim yapılır.

Ülkemizde, sağlık kuruluşlarının açılış ve faaliyetleri ile ilgili kuralları temel olarak belirleyen ve bu kuruluşları denetlemekle yetkili kamu otoritesi Sağlık Bakanlığı’dır. Bakanlık, bu yetkisini yönetmeliklerde belirlenen şekilde il sağlık müdürlüklerinde oluşturulan kurullar vasıtasıyla kullanmaktadır.

Ağız ve diş sağlığı hizmeti sunan sağlık kuruluşlarıyla ilgili özel Yönetmelik kuralı uyarınca, bu sağlık kuruluşlarında yapılacak denetimler, en az biri dişhekimi olmak üzere en az üç kişiden oluşturulan Denetleme Ekibi tarafından ve en az yılda bir defa olağan denetim yapılmak suretiyle yerine getirilir.

Denetimde yöntem belirlenmemiştir

Denetimlerde hangi kurallara uyulup uyulmadığının denetleneceği ve ihlal durumunda uygulanacak yaptırımlar, Yönetmelik ekinde çizelge halinde gösterilmiştir. Ancak bu denetimlerin yöntemine, yani nasıl yapılacağına, ilişkin bir kurala ilgili Yönetmelikte veya başka bir düzenleyici işlemde yer verilmemiştir. Bunun sonucu olarak, ülkemizin her yerinde yapılan denetimler ilgili görevlilerin denetime ilişkin algısı, kişilik özelliklerinden kaynaklanan bireysel tutumu veya denetim motivasyonuna bağlı olarak fazlasıyla değişmektedir. Bu durumun önüne geçebilmek için, sağlık kuruluşlarında yapılacak denetimin yöntem ve sınırlarına ilişkin düzenlemenin, Sağlık Bakanlığı tarafından bir an önce yapılması gereklidir. Bu düzenlemede denetimin özellikle rehberlik boyutunun öne çıkarılması, denetimin dişhekimi ve sağlık kuruluşu önceden bilgilendirilerek yapılması suretiyle denetimin verimlilik ve etkinliğinin artırılması, belirlenen zaman aralığına hasta randevusu verilmemesi suretiyle dişhekiminin denetim sırasında görevlilerle bizzat ilgilenerek yardımcı olabilmesini sağlamak bakımından yararlı olacaktır.

Bir başka ifadeyle günümüzde dişhekimlerinin çalıştıkları yerlerin, olağanüstü durumlar haricindeki rutin denetimi, hastaların aldığı hizmetin aksamaması ve dişhekiminin çalışma ortamının bozulmaması için mutlaka randevulu bir ziyarete dönüşmesi gerekir. Denetlemeler, baskın görüntüsünden kurtarılarak düzeltici fonksiyonla yapılan idari eylemler şeklinde yapılmalıdır.

Konut/işyeri dokunulmazlığı temel anayasal haktır

Anayasa'nın 21. maddesinde, usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça kimsenin konutuna girilemeyeceği, konutunda arama yapılamayacağı, buradaki eşyaya el konulamayacağı belirtilmiştir. Aynı kuralda, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde, doğrudan hâkim kararı yerine kanunla yetkili kılınmış mercinin yazılı emrinin yeterli görülebileceği ifade edilmiştir. Konut kavramı, işyerini de kapsayan şekilde geniş yorumlanmakta; işyerlerinin herkesin girmesine açık olan aleni alanları bu kapsamın dışında kabul edilebilmektedir.

Arama ve el koyma gibi koruma tedbirleri ancak hakim kararıyla veya acele hallerde kanunla açıkça yetkilendirilmiş merci kararı ile yapılıp hakimin onayına sunulur

Arama, suçu önlemek amacıyla suç işlenmeden önce veya suç işlendikten sonra delillerin elde edilmesi ve/veya sanığın ya da şüphelinin yakalanabilmesi için bireylerin bazı temel haklarının sınırlandırılmasına sebep olacak şekilde yürütülen bir koruma tedbiridir (AYM, E.2005/43, K.2008/143, 18/9/2008). Koruma tedbirleri, soruşturma ve kovuşturma sürecinde bir temel hakkı hükmün kesinleşmesinden önce kısıtlayan, geçici, gecikemez ve kural olarak hâkim kararını gerektiren tedbirlerdir. Koruma tedbiri kararlarının kişilerin bireysel başvuru kapsamındaki haklarından bir veya daha fazlasının ihlal edilmesi sonucunu doğurması mümkündür (AYM Kararı - Hülya Kar, B. No: 2015/20360, 27/2/2019, § 17).

Sağlık Bakanlığının görev ve yetkilerinin düzenlendiği mevzuatta, 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanununun Ek 11. Maddesinde “Sağlık hizmeti sunumu ile ilgili tüm iş ve işlemler Sağlık Bakanlığınca denetlenir.”; 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 335. Maddesinde de Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğünün görevleri arasında “Sağlık kurum ve kuruluşlarının mevzuat ile belirlenen politika ve düzenlemelere uyumunu denetlemek, gerekli yaptırımları uygulamak,” kuralları bulunmaktadır.

Bu kuralların hiçbiri, kolluk güçlerinin dahi ancak hakim kararıyla yapabilecekleri, konutlara zorla girerek arama yapma ve koruma tedbirleri alma yetkisinin Sağlık Bakanlığı tarafından sağlık kuruluşlarının denetiminde doğrudan kullanılabileceğine ilişkin hüküm içermemektedir. Dolayısıyla, denetim ekibi tarafından sağlık kuruluşlarına zorla girilmesi, arama ve el koyma gibi işlemlerin yapılabilmesine ilişkin kanuni bir dayanak yoktur.  Anayasa Mahkemesi de, 20.06.2023 tarihinde yayınlanan bir Kararında, Rekabet Kurumu uzmanları tarafından bir işyerinde yapılan denetimin, herhangi bir hakim kararına dayanmaması nedeniyle, Anayasa’nın 21. maddesinin ihlali olarak kabul etmiştir. (Başvuru Numarası: 2019/40991 § 50-68).

Denetim Ekibi, sağlık kuruluşuna zorla giremez

Sağlık kuruluşları, her ne kadar kamusal bir faaliyet yürütseler de, kamuya açık yerler değildir. Dolayısıyla sağlık kuruluşlarında yapılacak denetimler ancak ilgili dişhekiminin denetime izin vermesi halinde mümkündür. Bir başka anlatımla, dişhekiminin kapıyı açmaması karşısında, çilingir çağırıp kapının açtırılması veya kapıyı açıp denetleme ekibini içeri almaması durumunda bizzat zor kullanarak içeri girilmesi mümkün değildir. Zorla girilmesi gerektiğinde, mahkemeye başvurularak arama kararı alınması gereklidir. Hiç kuşku yok ki, bu durumda, denetim faaliyetinin zor kullanılarak engellenmesine ilişkin, Türk Ceza Kanununda hapis cezasıyla yaptırıma bağlanmış olan görevi yaptırmamak için direnme suçu oluşabileceği gibi dişhekimi ve/veya sağlık kuruluşu hakkında idari yaptırımlar da uygulanacaktır. Diğer yandan, sağlık kuruluşuna zorla giren ya da rıza ile girmesine karşın çıkması istendiği halde çıkmamakta direnen Denetim Ekibi, Türk Ceza Kanununda hapis cezası yaptırımına bağlanmış olan konut dokunulmazlığını ihlal suçunu işlemiş olacaktır.

Denetimin de Denetim Ekibinin yetkilerinin de sınırı vardır

Sağlık kuruluşunda yapılacak denetimde, denetimin amaç ve kapsamını aşan sorgulama, araştırma ve inceleme yapılamaz. Örneğin sağlık kuruluşunun vergi veya SGK kayıtlarının istenmesi/incelenmesi, çalışanların ücretlerinin araştırılması gibi işlemlerin Yönetmelik uyarınca oluşturulmuş Denetim Ekibi tarafından yapılması yetki aşımı niteliğinde olup, mümkün değildir.

Sağlık kuruluşunda yapılan denetimde kişilerin üst araması yapılamaz, herhangi bir şeye (alet, cihaz, defter vb) el konulamaz; izin verilmediği takdirde bilgisayara girilerek veriler incelenemez, kapalı odalara girilemez, kapalı dolap ve çekmeceler açılıp karıştırılamaz.

Sonuç olarak; bir suç soruşturması değil idari bir denetim yapıldığı unutulmadan, denetimin, sağlık kuruluşunun kural ve yasaklara uyumuna ilişkin kontrol ve rehberlik niteliği ile sınırlı olarak yerine getirilmesi gereklidir. Sağlık kuruluşları tarafından denetimin engellenmemesi, Denetim Ekibi tarafından da sonuçta suç oluşturabilecek davranışlardan kaçınılması ve amaçla sınırlı ve ölçülü şekilde denetim yapılması gereklidir.

Bu içerik 1664 kez okundu.